Τα ξεκόμματα και οι ξέρες όπου μέχρι πρόσφατα βλέπαμε μεγάλες συγκεντρώσεις μαύρων και συναγρίδων είναι πια έρημα. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πια ψάρια να τα κατοικήσουν; 'Η σημαίνει μήπως ότι τα ψάρια έμαθαν τα επικίνδυνα σημεία και τα αποφεύγουν, ωθούμενα από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης; Σημαίνει ότι η επίγνωση του κινδύνου που αντιπροσωπεύει ο ψαροκυνηγός, αλλά και της ζώνης όπου δραστηριοποιείται, έχει περάσει στο DNA τους;
H προοπτική της ανάκαμψης
Κατά την ταπεινή μας άποψη, ισχύουν και οι δύο εκδοχές. Η αλιευτική πίεση έχει ενισχυθεί πολύ σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες. Η δυνατότητα της θάλασσας να αναπληρώνει τις απώλειές της είναι μεγάλη, ωστόσο και οι απώλειες είναι τεράστιες.
Αν εξαιρέσουμε τους παράκτιους, η δραστηριότητα των οποίων θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αειφόρος, μεγάλη ζημιά γίνεται επί δεκαετίες από την ανεμότρατα και το γρι-γρι, από τη βιομηχανική αλιεία. Ο γόνος των ψαριών καθημερινά καταστρέφεται και το μέλλον υπονομεύεται. Σαν αν μην έφτανε αυτό, ένας νέος παράγοντας καταστροφής εισήλθε στη θάλασσα προ εικοσαετίας και παίζει έκτοτε τον αρνητικό του ρόλο. Αναφερόμαστε στις υδατοκαλλιέργειες. Κατά την άποψη ειδικών, όπως ο ωκεανολόγος, διευθυντής του WWF Ελλάς Δ. Καραβέλας, η ιστορία αυτή τείνει να εξελιχθεί σε μείζον περιβαλλοντικό πρόβλημα. Επί τροχάδην θέτω κάποια από τα προβλήματα.
1. Ρύπανση σε στεριά και θάλασσα. Μια ματιά σε περιβάλλοντα χώρο ιχθυοτροφείου αρκεί. Στον βυθό επικρατεί απαράδεκτη κατάσταση αφού η ανέξοδη λύση της απόρριψης των σκουπιδιών εκεί έχει δημιουργήσει υποβρύχιες χωματερές, μέσα στις οποίες εκτρέφονται ψάρια. Η ποιότητα και η διαύγεια του νερού θυμίζει πολυσύχναστο λιμάνι, σε απόσταση πολλών μιλίων από τη μονάδα. Μάλιστα, σύμφωνα με τους ειδικούς, η ρύπανση που προκύπτει από μια μεσαίου μεγέθους μονάδα ισοδυναμεί με εκείνην που προκαλείται από μία πόλη 50.000 κατοίκων.
H προοπτική της ανάκαμψης
2. Εισαγωγή και εκτροφή ειδών από άλλες θάλασσες του πλανήτη, πράγμα εξαιρετικά επικίνδυνο, καθώς μπορεί να απειληθεί το τοπικό οικοσύστημα από ξένους προς αυτό ιούς και βακτήρια.
Το pagrus major ή red sea bream, γνωστό και ως γιαπωνέζικο φαγκρί, εισήχθη πριν από είκοσι χρόνια και εκτρέφεται κανονικά, κατά παράβαση της τότε νομοθεσίας. Ισως το έχετε δει στους πάγκους των ιχθυοπωλείων ως «φαγκρί Καρύστου»!
Μα πότε πήγε η Κάρυστος στην Ιαπωνία; Επί χρόνια επισημαίναμε το ζήτημα από τις στήλες των ειδικών περιοδικών, μέχρι που πρόσφατα επιβεβαιωθήκαμε με τον πλέον τραγικό τρόπο. Αυτά που μεσολάβησαν ξεπέρασαν και τις πλέον απαισιόδοξες προβλέψεις. Αναρίθμητα ψάρια χάθηκαν στο Κεντρικό Ιόνιο εξαιτίας ιού που μεταδίδεται από τα εκτρεφόμενα στα ελεύθερα.
Του ιού Noda virus ο οποίος, όλως τυχαίως, ανιχνεύτηκε για πρώτη φορά στην Ιαπωνία. Η επιδημία έχει πλήξει μαζικά επινέφελους και σπαρίδες και η θάλασσα κινδυνεύει να μείνει χωρίς ψάρια. Πέρα από τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις, πιστεύει κανείς ότι είναι δυνατόν να υπάρξει μέλλον χωρίς τη θάλασσα;
Ωστόσο, η διοίκηση δεν σχολιάζει την καταστροφή, υποστηρίζει ανεπηρέαστη την ίδια πολιτική, αναγορεύει την υδατοκαλλιέργεια σε Νο 1 προτεραιότητα και ατενίζει τον επερχόμενο ζόφο χάσκοντας ηλίθια.
Είναι δυνατόν να μην αντιλαμβάνεται ο κοινός νους ότι η καταστροφή της οικονομίας στον ιστορικό του μέλλοντος, θα φαίνεται ως πταίσμα σε σύγκριση με το θάνατο της Μεσογείου;
3. Απελευθερώθηκαν στο περιβάλλον μεγάλοι ιχθυοπληθυσμοί, κυρίως λαβράκια. Δεν είναι καν μεσογειακά, είναι ψάρια του Ατλαντικού, που προτιμήθηκαν λόγω ταχύτερης ανάπτυξης.
Αρπακτικά ψάρια, σε αριθμούς που ποτέ η φύση δεν θα επέτρεπε, εγκαθίστανται στους τόπους και εκτοπίζουν τα ενδημικά, αφανίζοντας το γόνο των τελευταίων.
4. Εκτροφή με ψαράλευρα και κρεατάλευρα ύποπτης ποιότητας και προέλευσης, κάτι ανάλογο αυτού που γίνεται στα πτηνοτροφεία. Μια τροφή εξαιρετικά παχυντική που περνάει στο μεγαλύτερο μέρος της στο περιβάλλον, σε ολόκληρη την τροφική αλυσίδα, υποβαθμίζοντας έτσι και την ποιότητα των άγριων ψαριών.
Σύμφωνα με την Green Peace, πρόκειται για μεταλλαγμένες τροφές σε μεγάλο ποσοστό, αφού η βάση της ιχθυοτροφής είναι η σόγια, ένα προϊόν που έχει υποστεί μεταλλάξεις ευρύτατα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
5. Χρησιμοποίηση φαρμάκων και αντιβιοτικών χωρίς ελέγχους και κατά συνέπεια χωρίς να τηρούνται οι όροι.
Ευρύτατη χρήση της καρκινογόνου φορμόλης
Ολόκληρη η τροφική αλυσίδα συγκεντρώνεται πλέον κάτω από τις μονάδες, εξαιτίας του συνεχούς ταΐσματος των ψαριών που προκαλεί ένα πρώτης τάξεως μαλάγρωμα της περιοχής. Από τη συγκέντρωση αυτή δεν λείπει βεβαίως και ο άνθρωπος, αφού μόνο περιμετρικά των μονάδων εκτροφής πιάνουν πια ψάρια τα δίχτυα των ψαράδων. Οσον αφορά την ποιότητα των ψαριών αυτών, είναι ελάχιστα καλύτερα από τα εκτρεφόμενα, αφού το διαιτολόγιό τους είναι περίπου το ίδιο. Ετσι, βλέπουμε συναγρίδες, ροφούς, στήρες, κέφαλους, γόπες, μπαρμπούνια και πολλά άλλα είδη που μυρίζουν ιχθυοτροφή, είναι παχύσαρκα και λιπαρά και ελάχιστα θυμίζουν άγρια ψάρια.
Είναι θλιβερό το γεγονός. Μέσα από την τροφική σαβούρα, την οποία έχει εξαναγκαστεί ο άνθρωπος να καταναλώνει, ένα πράγμα ξεχώριζε, έχοντας απομείνει καθαρό, το άγριο ψάρι. Ηταν το κυρίως πιάτο της περίφημης μεσογειακής διατροφής, χάρη στην οποία απολαμβάναμε το προνόμιο των χαμηλών δεικτών νεοπλασιών και καρδιαγγειακών νοσημάτων. Πάει κι αυτό, στον βωμό του κέρδους των πολυεθνικών. Ετσι όπως έχουν τα πράγματα, είμαστε έρμαια της παγκόσμιας βιομηχανίας τροφίμων, η οποία σε συνεργασία με την παγκόσμια χημική βιομηχανία χρησιμοποιεί δηλητήρια, μεταλλαγμένα και απόβλητα για να αυξάνει τα κέρδη της, καταστρέφοντας τη δημόσια υγεία και προσφέροντας τα θύματά της ως πελάτες στην παγκόσμια ιατρική και φαρμακευτική βιομηχανία. Οι τελευταίοι αυτοί θα εισπράξουν από τους δύστυχους ασθενείς το τελευταίο χοντρό πακέτο, για να τους ξαποστείλουν αδιάβαστους και να ασχοληθούν με τους επόμενους. Τόσο απλά είναι τα πράγματα δυστυχώς, για τα μεγάλα συμφέροντα δεν είμαστε παρά αναλώσιμες μονάδες άνευ ιδιαίτερης αξίας.
Από την άλλη, δεν πρέπει διόλου να υποτιμάμε την ικανότητα προσαρμογής των ψαριών. Τη βλέπουμε στην πράξη. Αν τους δοθεί η δυνατότητα, αν πάψει να αλιεύεται ο γόνος κι αν απομακρυνθούν οι παράγοντες επιμολύνσεων, σε λίγα χρόνια η θάλασσα θα γεμίσει πάλι από ψάρια. Κάποιες μέρες, όταν οι συνθήκες είναι κατάλληλες, έχουμε την ευκαιρία να βλέπουμε συγκεντρώσεις που παραπέμπουν σε πολλές δεκαετίες πίσω. Θα μείνουν όμως τα ψάρια εκεί μόνο για λίγες ώρες, όχι για ημέρες όπως συνέβαινε στο πρόσφατο παρελθόν, ούτε βέβαια για όλη την καλοκαιρινή σεζόν, όπως στις πρώτες δεκαετίες του ψαροτούφεκου.
Μάλιστα, αν ο κυνηγός που θα τα βρει δεν επιδείξει διακριτικότητα, θα φύγουν με την πρώτη κιόλας βουτιά και δεν θα ξαναπλησιάσουν στον συγκεκριμένο τόπο, θα περάσει καιρός μέχρι να ξαναφανούν. Ξεφύλλιζα πρόσφατα το αρχείο του Υποβρύχιου Κόσμου. Στα πρώτα κιόλας τεύχη, του μακρινού 1971, διάβασα μια σειρά άρθρων που αναφέρονταν στο επίμαχο θέμα και έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου! Τα ψάρια λιγοστεύουν! Στα ίδια τεύχη διάβασα περιγραφές ψαρεμάτων, της τάξεως των 40 κιλών σε ελάχιστες ώρες, που τελείωναν με την ίδια επωδό:
Είχε πολλά ψάρια στα βαθιά, αλλά που να φτάναμε εκεί κάτω, ήταν βαθύτερα από τα δέκα μέτρα! Είναι λοιπόν πιθανό, ότι τα ψάρια του 1971 δεν ήταν και πολύ λιγότερα από το 1951, απλά είχαν μετακινηθεί λίγο βαθύτερα από το τότε πεδίο δράσης του ψαροτουφεκά, για να βρουν την ησυχία τους! Το ίδιο συνέβαινε γύρω στο '90. Και τότε ακουγόταν κατά κόρον η κινδυνολογία: πάνε τα ψάρια, τελειώνουν!
Τότε ήταν που η ζώνη των 18-25 μέτρων άρχιζε να αποδίδει εμφανώς λιγότερα θηράματα και καθώς στη φύση ο θηρευτής προσαρμόζεται ανάλογα με τις συνήθειες των θηραμάτων, τότε κάποιοι από εμάς ξεπέρασαν το ιλιγγιώδες για τα τότε δεδομένα βάθος των τριάντα μέτρων. Εκεί ξαναβρέθηκαν τα ψάρια, στη ζώνη των 25-35 μέτρων, κι εκεί συνέχισαν να πιάνονται για αρκετά χρόνια ακόμα. Είναι φανερό πια, ότι στις μέρες μας κατέβηκαν ακόμα πιο βαθιά. Ενισχύεται μάλιστα η άποψη αυτή, τόσο από τις επιδόσεις των ελάχιστων που προσεγγίζουν τα 40 μ. όσο και των απειροελάχιστων που τα ξεπερνούν. Ενισχύεται επίσης από τις επιδόσεις εκείνων που ψαρεύουν με παραγάδια. Τα μεγάλα ψάρια δεν τσιμπούσαν ποτέ στα ρηχά. Από τότε που τα ψάρια βάθυναν, οι παραγαδιάρηδες έχουν αποκτήσει σταθερό μεροκάματο, ακόμα και τις εκτός αλιευτικής περιόδου εποχές.
Την τελευταία πενταετία, πιάστηκαν με δίχτυα και παραγάδια συναγρίδες στην Ιθάκη, σε ποσότητες τέτοιες που οι Πατρινοί ψαρομανάβηδες δεν θυμόντουσαν ούτε στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, όταν τα αλιευτικά εξοπλίστηκαν με τα πρώτα νάιλον δίχτυα. Η εξήγηση που μου έδωσε ένας από αυτούς ίσως να μην απέχει από την πραγματικότητα: Τα ψάρια μεταναστεύουν από τις αφρικανικές ακτές! Δεν το αποκλείουμε καθόλου να ισχύει. Μιλάμε για τεράστια ψάρια, που πολλές φορές προσέγγιζαν τα 12 κιλά. Πού ήταν όλα αυτά τα χρόνια; Είμαι επαγγελματίας από το 80, κι έχω πιάσει πολλές συναγρίδες, και με το ψαροτούφεκο και με το παραγάδι.
Η μεγαλύτερη ήταν 9.300 τη δεκαετία του 80 και ανάλογου μεγέθους ούτε ξανάπιασα, ούτε ξαναείδα. Ούτε θυμάμαι να έπιασε και κανένας άλλος. Αντίθετα, με το πέρασμα των χρόνων οι συναγρίδες μίκραιναν όλο και πιο πολύ, και με νοσταλγία θυμόμουν τα τελευταία χρόνια μερικές 7κιλες και 6κιλες που είχα μπορέσει να πιάσω κάποτε. Το κυρίαρχο μέγεθος των ντόπιων ψαριών σπάνια υπερέβαινε τα τρία με τέσσερα κιλά. Πιθανότατα έχει δίκιο ο ψαρομανάβης, και η άποψή του ενισχύεται από τη θεωρία της τροπικοποίησης της Μεσογείου, της ανόδου της θερμοκρασίας της που ίσως υποχρεώνει κάποια είδη σε μετανάστευση. Αν ισχύει η ανωτέρω θεωρία, θα φανεί στο μέλλον.
ΚΩΣΤΗΣ ΓΕΩΡΓΑΣ
http://www.ithacanews.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=9747&Itemid=1