Όπως έχει ήδη αποδειχθεί, η υπόψη ναυμαχία δεν έλαβε χώρα στα νερά της Ναυπάκτου. Το ότι οι φίλοι μας Ναυπακτιώτες κάθε χρόνο κάνουν μπροστά στο Ενετικό τους λιμάνι την αναπαράσταση της ναυμαχίας, δεν έχει καμιά σχέση με την ιστορική πραγματικότητα παρά μόνο τη δημιουργία μιας τοπικής γιορτής, που στόχο έχει, ο Δήμος Ναυπάκτου, να εκμεταλλευτεί εμπορικά την αναμφισβήτητη ιστορική φήμη της αρχαιοελληνικής γείτονος πόλης. Εάν πραγματικά οι διοργανωτές της αναπαράστασης ενδιαφερόταν η εκδήλωση αυτή να έχει έναν πανελλήνιο και γιατί όχι και έναν παγκόσμιο αντίκτυπο, θα έπρεπε σε συνεννόηση με τον Δήμο Μεσολογγίου, την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες αλλά και τις πρεσβείες των κρατών που μετείχαν στη μεγάλη εκείνη ναυμαχία, να οργανώνουν κάθε χρόνο, από κοινού, μία μεγαλοπρεπή αναπαράσταση που θα την προβάλουν διεθνώς μέσω των ελληνικών και διεθνών ΜΜΕ. Θεωρώ ότι η ιδέα μου αυτή δεν είναι ουτοπιστική καθόσον η μεγάλη αυτή ναυμαχία ενδιαφέρει όχι μόνο την περιοχή μας αλλά ολόκληρο τον δυτικό κόσμο.
Σε προηγούμενα φύλλα της ΑΙΧΜΗΣ, διαβάσαμε ένα ομολογουμένως αξιόλογο ιστορικό αφήγημα σχετικά με τη μεγάλη ναυμαχία του 1571 και θαυμάσαμε πως ο συνεργάτης της εφημερίδας με το ψευδώνυμο Rodi de Fuca, τεκμηρίωσε την κρατούσα πλέον διεθνώς άποψη ότι η ναυμαχία έλαβε χώρα στα νερά στα νερά των Εχινάδων νήσων και όχι της Ναύπακτου. Με αφορμή λοιπόν την ιστορική αφήγηση του Rodi de Fuca και επειδή κι εγώ, πριν από πέντε περίπου χρόνια, είχα ασχοληθεί αρκετά με το υπόψη θέμα, σήμερα επιθυμώ να μου επιτραπεί να βάλω στο τραπέζι και τις δικές μου γνώσεις επί του θέματος, έτσι όπως αυτές δημιουργήθηκαν από την ανάγνωση ιστορικών πηγών τις οποίες βρήκα σε βιβλία και στο διαδίκτυο. Πρώτα απ’ όλα όμως θα προσπαθήσω να προσδιορίσω ποια, κατά την άποψή μου, ήταν η ακριβής θέση που έλαβε χώρα η ναυμαχία.
Όπως προαναφέρθηκε, ο χώρος της Ναυπάκτου πρέπει δίχως άλλο να αποκλεισθεί, από το να έγινε εκεί η ναυμαχία. Εξάλλου, την άποψη αυτή την έχουν τεκμηριώσει όλοι οι ιστορικοί μελετητές που ασχολήθηκαν με τη ναυμαχία. Ο Rodi de Fuca μας ανέφερε τις Εχινάδες. Όταν όμως αναφέρουμε γενικά τις Εχινάδες, δεν προσδιορίζεται το ακριβές σημείο της ναυμαχίας. Έτσι, σαν περιοχή των Εχινάδων θα μπορούσαμε να πούμε ακόμα και τον Καστό ή το Μεγανήσι της Λευκάδας ή, γιατί όχι και την παραδιπλανή Ιθάκη. Για να προσεγγίσουμε λοιπόν το θέμα, ας εξηγήσουμε πρώτα ποιες είναι οι Εχινάδες.
Όταν λέμε Εχινάδες νήσοι, εννοούμε δύο συστάδες μικρών νησιών που βρίσκονται κοντά στις εκβολές του Αχελώου και έχουν σχηματισθεί από τα φερτά υλικά που κατεβάζει το ποτάμι κατά τη διάρκεια των πολλών χιλιάδων χρόνων που αυτό εκβάλει στη συγκεκριμένη περιοχή του Ιονίου. Το βορειότερο από αυτά τα νησάκια είναι η Δρακονέρα και το νοτιότερο η γνωστή μας Οξειά (εικόνα 1).
Αν η ναυμαχία είχε γίνει ακριβώς μπροστά στις Εχινάδες, θα έπρεπε κανονικά να είχε γίνει μέσα στον σχετικά περιορισμένο θαλάσσιο χώρο μεταξύ της Ιθάκης και της νησιωτικής αυτής συστάδας. Αυτό, από στρατηγικής πλευράς, δεν θα βόλευε τον ευρωπαϊκό στόλο που θα χρειαζόταν να κουμαντάρει, μέσα σε μια περιορισμένη θαλάσσια περιοχή, 211 πλοία απέναντι στα 260 και πλέον, των Οθωμανών. Οι ελιγμοί των κωπήλατων συμμαχικών πλοίων δεν θα ήταν τόσο εύκολοι αλλά και σε περίπτωση που η μάχη δεν θα πήγαινε καλά και θα απαιτούνταν υποχώρηση, ο δρόμος φυγής μέσα από μια πληθώρα μικρών και μεγάλων νησιών (Εχινάδες, Καστός, Μεγανήσι, Λευκάδα κλπ), θα ήταν εξαιρετικά δύσβατος, Θεωρώ λοιπόν ότι οι Ευρωπαίοι θα έπρεπε να είχαν επιλέξει ένα μέρος που τη δυσχέρεια των κινήσεων και τη δυσκολία στην οδό φυγής να την είχαν οι Οθωμανοί και όχι οι ίδιοι. Αν δει κανείς στην Εικόνα 2 τον χάρτη της περιοχής, σύμφωνα με τους παραπάνω λογικούς συλλογισμούς, εύκολα διαπιστώνει ότι η περιοχή ακριβώς μπροστά στις Εχινάδες δεν μπορεί να ήταν η θέση διεξαγωγής της ναυμαχίας. Ποια όμως περιοχή συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες για μια τόσο μεγάλη μάχη;
Ψάχνοντας στο διαδίκτυο και μάλιστα σε ξένες ιστοσελίδες, βρήκα πολλούς χάρτες που επιβεβαιώνουν τις προαναφερθείσες σκέψεις μου. Ένας από τους χάρτες που βρήκα είναι αυτός της Εικόνας 2, που δείχνει την παράταξη των δύο στόλων νότια της Οξειάς, ακριβώς μπροστά στη Σκρόφα και τον Αη Σώστη.
Στον χάρτη, προς τα Βορειοανατολικά φαίνεται το Μεσολόγγι, που την εποχή που διεξήχθη η ναυμαχία ήταν ένας ασήμαντος και άγνωστος οικισμός ψαράδων ο οποίος για πρώτη φορά έκανε την ιστορική του παρουσία γύρω στο 1545, λίγα χρόνια δηλαδή πριν από τη ναυμαχία. Αντίθετα, η Ναύπακτος ήταν τότε πολύ γνωστή, τόσο από την ιστορική ναυμαχία μεταξύ του Αθηναϊκού και Σπαρτιατικού στόλου που έλαβε χώρα στα πλαίσια του Πελοποννησιακού πολέμου κατά το έτος 429 π.χ., όσο και από το ότι στο λιμάνι της, εκείνη την περίοδο, ήταν δεμένος ο οθωμανικός στόλος. Να γιατί η μεγάλη ναυμαχία πήρε το όνομα ναυμαχία της Ναυπάκτου.
Τέλος, από ένα πολύ παραστατικό χάρτη του Μουσείου του Βατικανού, εικόνα 3, βλέπουμε για άλλη μια φορά την ακριβή θέση διεξαγωγής της ναυμαχίας καθώς και τα κωπήλατα πλοία που συμμετείχαν σε αυτή.
Πιστεύω ότι δεν χωράει καμιά αμφιβολία ότι η ναυμαχία έλαβε χώρα στα νερά του Μεσολογγίου και όχι της Ναυπάκτου. Εξάλλου, στην υπόψη περιοχή έχουν γίνει και τρεις υποθαλάσσιες έρευνες για την εύρεση λειψάνων πολεμικών πλοίων που είναι βυθισμένα εδώ και 450 περίπου χρόνια. Δυστυχώς, οι δύτες που κατά καιρούς έχουν επιχειρήσει, χωρίς σοβαρά αποτελέσματα, την εξερεύνηση του βυθού, έχουν αναφέρει ότι στις προσπάθειές τους εμποδίζονταν από την περιορισμένη ορατότητα που δημιουργούσαν τα φερτά υλικά που αποθέτει στην περιοχή ο Αχελώος. Επίσης ένας άλλος μεγάλος παράγοντας δυσκολίας εντοπισμού αρχαιολογικών ευρημάτων είναι το ανακάτεμα του βυθού και το σκόρπισμα των υποτιθέμενων αντικειμένων από τα βαριά μεταλλικά δίχτυα των μηχανότρατων που κυριολεκτικά οργώνουν την θαλάσσια περιοχή χωρίς κανέναν έλεγχο.
Όπως προαναφέρθηκε, τα πλοία των δύο στόλων ήταν όλα κωπήλατες γαλέρες, περίπου σαν αυτό που φαίνεται στην εικόνα 4.
Οι γαλέρες αυτές είχαν μήκος γύρω στα 40 με 50 μέτρα και διέθεταν 280 κωπηλάτες που κωπηλατούσαν με ένα ρυθμό 8 κουπιές το λεπτό και μπορούσαν να φτάσουν ακόμα και τις 20 όταν το απαιτούσαν οι δύσκολες συνθήκες της μάχης. Σε κάθε κουπί ήταν διατεταγμένοι 3 ή 4 κωπηλάτες που έπαιρναν το ρυθμό κωπηλασίας από τον κυβερνήτη του πλοίου. Σε μια παλιά γκραβούρα της εποχής, Εικόνα 5, φαίνεται με αρκετή λεπτομέρεια το πώς διεξήχθη εκείνη η ναυμαχία και πόσο δύσκολο ήταν το έργο του Ευρωπαϊκού στόλου να καταστρέψει ολοσχερώς την Τουρκική αρμάδα.
Θα ήθελα, πριν κλείσω, να προσθέσω ορισμένα ιστορικά στοιχεία που θεωρώ ότι έχουν κάποια σχέση με τη ναυμαχία. Σουλτάνος του Οθωμανικού κράτους, την εποχή που έγινε η ναυμαχία, ήταν ο Σελίμ ο 2ος, γιός του περίφημου Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή που είχε πεθάνει το 1566. Ο Οθωμανικός στόλος, που καταστράφηκε στη ναυμαχία, ήταν δημιούργημα του περίφημου Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα ο οποίος ήταν ελληνικής καταγωγής και το ελληνικό του όνομα ήταν Χρήστος Γιακούμπογλου, με καταγωγή από τη Λέσβο. Ο Μπαρμπαρόσα πέθανε τον Ιούλιο του 1546, σε ηλικία 83 ετών και έτσι δεν είδε την καταστροφή του ισχυρού στόλου που αυτός είχε δημιουργήσει με τόσους κόπους και αγώνες, αλωνίζοντας τη Μεσόγειο καταστρέφοντας και λεηλατώντας ότι εύρισκε μπροστά του.
Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να πω ότι είναι καθήκον των Δημοτικών Αρχών της πόλης μας, όχι να προσπαθήσουν να αλλάξουν την ονομασία της μεγάλης ναυμαχίας, επειδή αυτή έχει πλέον καθιερωθεί διεθνώς ως ναυμαχία Ναυπάκτου, αλλά να βρουν τρόπο, σε συνεργασία με τον Δήμο Ναυπάκτου να προγραμματίσουν ετήσια αναπαράσταση της ναυμαχίας, στη θέση όπου αυτή διεξήχθη και να προβάλουν διεθνώς το γεγονός προς όφελος και των δύο πόλεων. Θεωρώ ότι με τον τρόπο που αναπαρίσταται σήμερα η ναυμαχία στο λιμάνι της Ναυπάκτου, αδικεί και την Ναύπακτο αλλά και το ίδιο το τεράστιο αυτό ιστορικό γεγονός.